Tổng hợp các phương pháp chiết xuất Saponin (extraction of saponins from plants)

Từ những lợi ích về sức khỏe mà saponin đem tới, các nhà nghiên cứu đang ngày càng thúc đẩy phát triển quy trình chiết xuất saponin từ các nguồn có trong tự nhiên. Do sự có mặt đa dạng của saponin trong tự nhiên, rất nhiều loại động thực vật có thể làm nguyên liệu để chiết xuất saponin. Vậy hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về các phương pháp chiết xuất saponin thông qua bài viết dưới đây nhé.

1. Phương pháp chiết Saponin bằng dung môi

Đối với saponin trung tính và acid

Bột dược liệu được chiết với ether dầu hỏa để loại chất béo rồi chiết saponin bằng methanol – nước (tỷ lệ 4:1). Loại methanol dưới áp suất giảm. Hòa cặn trong nước để có dung dịch 10% rồi lắc với n – butanol.

Hòa cặn trong nước để có dung dịch 10% rồi lắc với n – butanol. Tách lớp n – butanol, bốc hơi butanol dưới áp suất giảm rồi hòa cặn với methanol để có dung dịch chấm sắc ký. Có thể tinh chế thêm bằng cách rót từ từ dung dịch methanol vào ehter có lượng lớn gấp 10 – 15 lần (có khi dùng aceton hoặc hexan thay ether).

Với những saponin kiềm thuộc nhóm spirosolan và solanidan

Bột dược liệu thêm methanol đun nóng đến sôi trên nồi cách thủy. Dịch lọc đem bốc hơi đến khô trên nồi cách thủy. Cắn được hòa tan trong acid acetic 5% đun nóng đến 80°C rồi kiềm hóa bằng amoniac.

Tủy được ly tâm rồi hòa tan vào ethanol 96% để chấm sắc ký.

Dưới đây là một vài hệ dung môi dùng để khai triển trên các bản mỏng silicagel – G:

Saponin triterpenoid:

• Chloroform – methanol – nước (65:35:10).
• Ethyl acetat – acid acetic -  nước (8:2:1).
• n–butanol – ethanol (10:2).

Saponin nhóm spirostan:

• Chloroform – methanol – nước (65:35:10).
• Chloroform – methanol (8:2).
• n-butanol bão hòa nước.

Saponin kiềm:

• Chloroform – ethanol – dung dịch amoniac 1% trong nước (2:2:1).
• Ethanol – pyridin – nước (3:1:3).

Cách phát hiện saponin trong dịch chiết:

Dựa vào tính phá huyết bằng một lớp gelatin – máu (hòa tan 5g gelatin trong 100 ml dung dịch NaCl 9% ở 60°C, khi nguội đến 40°C thì thêm máu bò đã loại fibrin). Các vết saponin sẽ cho vết màu nhạt trên nền hồng đỏ.

Các thuốc thử dùng cho các loại saponin và sapogenin nếu dưới đây sau khi phun cần phải sấy 10 phút ở 110°C rồi quan sát màu ở ánh sáng thường hoặc ánh sáng tử ngoại (365 nm).

Sapononin nhóm spirostan còn có thể được phát hiện bằng thuốc thử Sannie, vết saponin sẽ có màu vàng.

Đối với nhóm spirostan và nhóm steroid alcaloid có thể dùng thuốc thử Carr – Price để phân biệt các dẫn chất có nối đôi và không có nối đôi ở vị trí C-5. Các dẫn chất có nối đôi ở vị trí C -5 có màu đỏ ở 20°C và tím đỏ sau khi sấy ở 105°C. Cũng có thể phân biệt 2 loại dẫn chất trên bằng thuốc thử Marquis, chỉ có loại có nôi đôi ở C-5 cho phản ứng.

Các saponin nhóm spirosolan và solanidan có thể phát hiện bằng thuốc thử Dragendorff.

2. Chiết xuất Saponin bằng cách tủa trong dung môi trường acid

Theo Tiến sĩ Sáu Kình, khoa Y dược – Đại học Y dược thành phố Hồ Chí Minh thì có thể chiết xuất saponin bằng cách tủa trong môi trường acid theo phương pháp như sau:

Cho nguyên liệu thực vật cần chiết xuất saponin vào dung dịch cồn 70° bằng phương pháp ngấm kiệt. Dịch chiết cồn thu được sẽ đem cô thu hồi còn khoảng 1 lít, sau đó pha loãng với 5 lít nước.

Chiết xuất saponin bằng cách tủa trong môi trường axit

3. Chiết xuất Saponin bằng sắc ký cột Diaion HP-20

Dung dịch mẫu trong nước được nạp lên cột có chứa Diaion HP – 20, sau đó triển khai bằng (H₂0 – MeOH) với nồng độ MeOH tăng dần:

Chiết xuất Saponin bằng sắc ký cột

4. Chiết xuất Saponin bằng sóng siêu âm

Phương pháp chiết xuất Saponin bằng sóng siêu âm có thể được áp dụng cho những dược liệu quý, chẳng hạn như sâm Ngọc Linh.

Theo luận văn tốt nghiệp dược sĩ đại học của tác giả Lương Thị Hồng, khoa y dược – đại học Quốc gia Hà Nội thì có thể chiết xuất Saponin từ sâm Ngọc Linh bằng phương pháp sử dụng sóng siêu âm như sau:

- Chuẩn bị: dược liệu sâm Long Linh đã được thu hái trên núi Ngọc Linh, sau đó phơi khô rồi thái nhỏ. Lựa chọn dung môi là ethanol 85% vì đây là hóa chất có dễ hòa tan saponin

- Lựa chọn phương pháp chiết xuất: dùng phương pháp chiết sử dụng sóng siêu âm có tần số lớn hơn 20Hz, có khả năng tác động mạnh vào dược chất làm tăng sự thẩm thấu dung môi chiết, tăng độ hòa tan dược chất.

- Các bước tiến hành chiết xuất như sau:

Cân chính xác 200g củ sâm ngọc linh. Sau đó rửa sạch, phơi khô, xay và nghiền nhỏ, dược liệu được ngâm chiết kỹ bằng dung môi ethanol 85% trong vòng 5 lần (mỗi lần 400ml) sử dụng thiết bị siêu âm ở 40°C trong vòng 5 giờ.

Thu lấy dịch chiết, tiếp tục thêm dung môi đến ngập dược liệu và chiết đến khi dịch chiết trong suốt (5 lần). Sau khi tiến hành chiết dịch cồn xong, tiến hành chiết tiếp dịch nược và thực hiện giống như chiết dịch cồn.

Gộp các dịch chiết ethanol và dịch chiết nước thu được lọc qua giấy lọc, gom lại và cất từng loại dung môi dưới áp suất giảm.

Chiết xuất Saponin bằng siêu âm là phương pháp khá hiện đại

Hy vọng rằng qua những thông tin mà bài viết đã chia sẻ đã giúp các bạn có góc nhìn tổng quan về các phương pháp chiết xuất saponin. Chúc bạn và gia đình sẽ luôn mạnh khỏe và hạnh phúc trong cuộc sống