Xuyên tâm liên: vị thuốc được Bộ Y tế cho phép sử dụng điều trị COVID-19

Question

Mới đây ngày 16/7 tại hội nghị trực tuyến phòng chống COVID-19, PGS.TS. Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) cho biết: “ Bộ Y tế cũng cho phép sử dụng vị thuốc Xuyên tâm liên trong y học cổ truyền để điều trị COVID-19. Đây là một vị thuốc y học cổ truyền, có vị đắng và đã được sử dụng nhiều khi đất nước còn khó khăn. Hiện, một số nước đã đưa vào điều trị và cho thấy hiệu quả nên chúng ta đưa vào điều trị những bệnh nhân ít triệu chứng, thể nhẹ kết hợp nâng cao thể trạng, dinh dưỡng”

R.I.F.F · Accepted Answer

Mới đây ngày 16/7 tại hội nghị trực tuyến phòng chống COVID-19, PGS.TS. Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) cho biết: “ Bộ Y tế cũng cho phép sử dụng vị thuốc Xuyên tâm liên trong y học cổ truyền để điều trị COVID-19. Đây là một vị thuốc y học cổ truyền, có vị đắng và đã được sử dụng nhiều khi đất nước còn khó khăn. Hiện, một số nước đã đưa vào điều trị và cho thấy hiệu quả nên chúng ta đưa vào điều trị những bệnh nhân ít triệu chứng, thể nhẹ kết hợp nâng cao thể trạng, dinh dưỡng”

Thực tế đại dịch SARS-coV-2 đang ngày càng diễn biến phức tạp ở nước ta, đây có thể nói là giai đoạn khốc liệt nhất từ trước đến nay với số ca mắc mới liên tục tăng vọt. Riêng ngày 18/7, Việt Nam ghi nhận gần 6000 ca Covid-19 mắc mới, trong đó thành phố Hồ Chí Minh là 4692 trường hợp. Do đó, việc liên tục tối ưu hóa phác đồ và việc ứng dụng những vị thuốc dược liệu đã sử dụng hiệu quả trên thế giới là vô cũng cấp thiết.

Trung Quốc là một trong những quốc gia đầu tiên sàng lọc và đưa vị thuốc dược liệu ứng dụng trên lâm sàng. Kết quả sàng lọc cho thấy vị thuốc Xuyên tâm liên với hoạt chất andrographolid cho thấy tác dụng ức chế SARS-coV-2 đầy tiềm năng.

Xuyên tâm liên có tên khoa học là Andrographis Paniculata, thuộc họ Ô rô (Acanthaceae) có nguồn gốc tại Ấn Độ, hiện nay được trồng nhiều ở Việt Nam. Xuyên tâm liên nằm trong nhóm thanh nhiệt, giải độc, trong đông y thường dùng để điều trị cảm cúm, viêm phổi hay viêm amidan. Hoạt tính andrographolide trong xuyên tâm liên được biết đến với khả năng kháng vi-rút rộng như hiệu quả chống lại vi rút viêm gan C, viêm gan B, cúm A, HIV,... Nghiên cứu invitro cho thấy rằng cả chiết xuất Xuyên tâm liên và thành phần hoạt chất andrographolide đều có tác dụng ức chế mạnh đối với SARS-CoV-2 với IC 50 là 0.036 (mcg/mL) và 0.034 (mcM), kết quả cho thấy hiệu quả tương đương với Remdesivir (một thuốc kháng virut đầu tiên được FDA phê duyệt được sử dụng trong điều trị COVID-19). 

Ngoài ra, những thử nghiệm hơn 1 năm qua tại Thái Lan về Xuyên tâm liên đã đưa ra những hiệu tích cực chống lại COVID-19. Thử nghiêm lâm sàng đầu tiên tại Viện nghiên cứu Y học cổ truyền Thái Lan cho thấy triệu chứng của người bệnh đã biến mất sau 5 ngày và không gây ra tác dụng phụ nào.

Như vậy, việc ứng dụng Xuyên tâm liên trong điều trị COVID-19 của Bộ Y tế hứa hẹn sẽ là một biện pháp can thiệp hiệu quả trong công cuộc đẩy lùi và dập tắt đại địch ở nước ta.

R.I.F.F · Answer

Tình trạng kháng kháng sinh hiện nay không còn là vấn đề của một quốc gia mà đã trở thành vấn nạn toàn cầu, tỷ lệ kháng kháng sinh tăng cao đang là mối đe dọa đến sức khỏe cộng động, ảnh hưởng cuộc sống người dân và sự phát triển của một quốc gia.

Do đó, các nhà khoa học vẫn luôn nghiên cứu tìm tòi để có thể tạo ra những chủng kháng sinh mới. Đã từ lâu, một số hợp chất tự nhiên có nguồn gốc thực vật từ lâu đã được báo cáo là có hoạt tính kháng khuẩn tiềm năng. Trong nghiên cứu này nhằm đánh giá hoạt tính kháng khuẩn của andrographolide (andro) - một diterpenoid lactone từ một loại dược liệu truyền thống Andrographis paniculata.

Mục đích: Nghiên cứu hoạt tính kháng khuẩn và cơ chế hoạt động của andrographolide chiết xuất từ cây Andrographis paniculata trên 21 chủng vi sinh vật (VSV).

Đối tượng:


	Andrographolide độ tinh khiết >98% (Santa Cruz, CA, USA) và các kháng sinh khác: vancomycin, ampicillin, chloramphenicol, ciprofloxacin, and rifampicin được sản xuất bởi Sigma-Aldrich (St. Louis, USA).
	21 chủng vi sinh vật gồm: VSV 14 VK gram(-) và 7 gram(+).


Phương pháp nghiên cứu:


	Xác định MIC (nồng độ ức chế tối thiểu) để đánh giá khả năng ức chế VK của Andro trên 21 chủng VSV.
	Xác định cơ chế kháng khuẩn: N-acetyl glucosamine, leucine, thymidine và uridine được gắn đồng vị phóng xạ sử dụng để xác định ảnh hưởng của Andro đối với quá trình sinh tổng hợp của thành tế bào, protein, DNA và RNA của VK thông qua so sánh kết quả với các kháng sinh vancomycin, chloramphenicol, ciprofloxacin, rifampicin


Kết quả: 


	Andro cho thấy hoạt động kháng khuẩn tiềm năng chống lại hầu hết các vi khuẩn Gram dương đã được thử nghiệm, trong đó, S. aureus MTCC 96 (MSSA) được phát hiện là nhạy cảm nhất với giá trị MIC là 100 μg / mL. S. aureus kháng methicillin (MRSA) cũng biểu hiện nhạy cảm với Andro với MIC là 1 mg / mL.
	Trong số các vi khuẩn Gram âm, Andro cho thấy các hoạt động kháng khuẩn đáng kể chống lại E. coli AG100A (đột biến hệ thống bơm AcrAB-TolC) cũng như E. coli D22 (đột biến EnvA1) với MIC tương ứng là 125 và 250 μg/mL.
	Sau đó, người ta tiến hành chon chủng S.aureus MTCC 96 để xác định MBC (nồng độ diệt khuẩn tối thiểu) và cơ chế kháng khuẩn của nó


          Kết quả: ở nồng độ 0.5 mg/ml Andro cho thấy khả năng tiêu diệt tế bào đáng kể



Cơ chế: Andro ở nồng độ 2xMIC và 4xMIC để xác định cơ chế thông qua cơ chế của các kháng sinh đã biết. Từ biểu đồ dưới cho thấy Andro chủ yếu kháng khuẩn theo cơ chế ức chế quá trình sinh tổng hợp DNA của trên S. aureus, điều này thể hiện rõ hơn ở nồng độ 4xMIC.



Ngoài ra, Andro cũng cho thấy khả năng ức chế hiệu quả sự hình thành màng sinh học của S. aureus MTCC 96.



Kết luận: Andrographolide trong cây Andrographis paniculata cho thấy khả năng kháng khuẩn mạnh đối với vi khuẩn gram(+) bao gồm cả MRSA, và chống lại một số chủng gram (-).Andro ở nồng độ gấp 2 và 4 lần MIC chủ yếu có thể nhắm mục tiêu ức chế tổng hợp DNA trong S. aureus, ngoài ra trong nghiên cứu này cũng cho thấy Andro ngăn chặn hình thành màng sinh học của S. aureus. Đây hứa hẹn là một hợp chất tiềm năng chống lại bệnh do vi sinh vật gây ra tại các vết thương, nhiễm trùng đường hô hấp hay những nhiễm trùng khác.

 

Nguồn: Malabika Banerjee, et al. (2017), Andrographolide: antibacterial activity against common bacteria of human health concern and possible mechanism of action, Folia Microbiologica volume 62, pages: 237–244. Link.springer.com/article/10.1007/s12223-017-0496-9

R.I.F.F · Answer

Ngỡ tưởng chỉ là một loại cây bình thường, mọc ở những làng quê Việt Nam nhưng xuyên tâm liên lại là một trong những cây thuốc quý được sử dụng rất nhiều trong dân gian. Mời bạn cùng đọc bài viết dưới đây để tìm hiểu về loại cây này: Xuyên tâm liên có tác dụng gì? Công dụng của loại cây này như thế nào?

1. Đặc điểm thực vật và phân bố

Xuyên tâm liên là cây nhỏ, sống hàng năm, cao 0.4 – 1m. Thân vuông, mọc thẳng đứng, phân nhiều cành nhẵn. Lá mọc đối, có cuống ngắn, hình mác, dài 3 – 10 cm, rộng 1 – 2 cm, gốc thuôn, đầu nhọn dài, hai mặt nhẵn, mặt trên màu lục sẫm đen.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá và đầu cành thành chùm thư, hoa màu trắng, điểm những đốm hồng tím, dài có 5 răng nhỏ, đều và có lông. Tràng hợp ở phần dưới thành ống hẹp, hình trụ có lông, phần trên loe ra chia thành 2 môi, môi trên hẹp dài, môi dưới xẻ 3 thùy rộng, đầu nhọn. Nhị 2, đính ở họng tràng, bầu 2 ô.

Quả nang, hẹp, thuôn dài khoảng 1.5 cm, hơi có lông mịn, hạt hình tròn.

Mùa hoa: tháng 9 – 12, mùa quả: tháng 1 – 2.

Xuyên tâm liên có nguồn gốc từ Ấn Độ, sau lan sang các nước nhiệt đới như Malaysia, Thái Lan, Campuchia, Việt Nam, Philipin, Indonexia và Trung Quốc. Trong đó, Việt Nam, Trung Quốc, Ấn Độ là những nước trồng nhiều xuyên tâm liên nhất ở châu Á.

Vào những năm 80, cây được trồng ở nhiều địa phương ở miền Bắc Việt Nam, sau đó giảm xuống, gần đây lại tiếp tục được khôi phục, cung cấp nguyên liệu cho sản xuất thuốc.

Xuyên tâm liên mọc từ hạt vào khoảng tháng 4 hoặc đầu tháng 5. Cây sinh trưởng nhanh trong mùa xuân – hè. Khi cây sắp ra hoa, lá nhỏ dần và rụng sớm. Quả xuyên tâm liên lúc già tự mở cho hạt thoát ra ngoài.

Xuyên tâm liên là cây ưa sáng hoặc có thể bị che bóng một phần trong ngày. Cây ưa mọc trên đất ẩm, khi mưa không bị đọng nước. Nhiệt độ thích hợp cho cây sinh trưởng là 22 - 26°C, lượng mưa khoảng 1500 – 2500 mm/năm.

Hoa xuyên tâm liên nở từ các cành từ phía dưới trước, sau dần lên các cành ở ngọn. Ngược lại, khi cây vàng úa và tàn lụi lại bắt đầu từ các cành ở ngọn trước. Hạt xuyên tâm liên có tỷ lệ nảy mầm khá cao (khoảng 70 -80%). Thời gian nảy mầm thường sau 7 ngày kể từ ngày gieo.

Chú ý khi thu quả để lấy hạt giống cần tiến hành khi cây bắt đầu vàng úa (lá chuyển sang màu đỏ - vàng), nếu thu hái chậm, quả khô dễ tách ra rơi mất hạt.

 



Đặc điểm thực vật của xuyên tâm liên

2. Thành phần hóa học

Xuyên tâm liên có chứa 2 nhóm hoạt chất chính là diterpen lacton và flavonoid.

2.1. Diterpen lacton

Các diterpen lacton là andrographolid, deoxyandrographolid, neoandrographolid, homoandrographolid, 14 – deoxy – 11 - oxoandrographolid , 14 – 11,12 – didehydro – andrographolid, andrographosid, 14 – deoxyoandrographosid, deoxyandrographolid – 19 – β – D – glucosid, 14 – deoxy – 12 – methoxyandrographolid, andrograpanin, andropanosid, ent - 14β – hydroxy – 8 (17), 12 – labadien – 15, 16 – olid – 3β, 19 – oxyd.

Hàm lượng andrographolid ở lá là 2.6%, ở thân là 0.1 – 0.4%. Lá chứa hơn 2% andrographolid trước khi cây ra hoa, sau đó chỉ còn dưới 0.5%.

Không những vậy, xuyên tâm liên còn chứa andrographisid, deoxyandrographisid, 14 – deoxy – 11, 12 – dihydroandrographisid, 6’ – acetyl – neoandrographolid.

Một dẫn chất của andrographolid tan trong nước là sản phẩm cộng với Na bisulfit có được dùng làm thuốc hạ sốt.



Công thức hóa học của một số diterpen lacton có trong xuyên tâm liên

2.2. Flavonoid

Các flavonoid là 7 – O – methylwogonin, wogonin, oroxylin A, apigenin – 7, 4’ – dimethyl ether, andrographin, paniculin, mono – O – methylwithin.

Rễ có một flavanon glycosid là andrographidin, nhiều flavon glycosid là andrographidin B, C, D, E và F. Không những vậy, rễ còn có 2’, 5 – dihydroxy – 7, 8 – dimethoxyflavon -2’ – O – β – D – glucosid và 3β – hydroxy -5 – stigmasta – 9 (11), 12 (2β) – dien.

Ngoài thành phần là các diterpen lacton và flavonoid, xuyên tâm liên còn có các chất khác là andrographan, adrographon, andrographosterin, panicolid, β – sitosterol – D – glucosid, α - sitosterol

3. Xuyên tâm liên có tác dụng dược lý gì?

Xuyên tâm liên là một trong những vị thuốc quý có nhiều tác dụng dược lý quan trọng. Dưới đây là những tác dụng đó.

3.1. Tác dụng kháng khuẩn

Theo một số kết quả nghiên cứu, dịch chiết từ lá xuyên tâm liên có hoạt tính kháng khuẩn, giúp ức chế sự phát triển vi khuẩn Bacillus subtilis và Streptococcus aureus (tụ cầu vàng).

Kết quả tương tự cũng thu được từ thí nghiệm của nhà khoa học Radha và các cộng sự cho thấy, chiết xuất ether, acetone, chloroform và ethanol từ lá và thân cây xuyên tâm liên có tính kháng khuẩn đáng kể chống lại các vi khuẩn Enterococcus faecalis, Streptococcus pyogenes, Klebsiella pneumonia và Proteus Vulgaris.

Xuyên tâm liện cũng đã được thử nghiệm lâm sàng về tác dụng điều trị viêm phế quản cấp và mạn. Đối với viêm phế quản mạn (đa số là ở người lớn), kết quả khả quan thu được ở gần 80% trường hợp, ho và khối lượng đờm giảm, số ngày ho khạc trong mỗi đợt ít đi, khoảng cách giữa các đợt viêm xa hơn. Một số trường hợp thấy bớt tức ngực, khó thở.

Đối với bệnh viêm phế quản cấp, chủ yếu là trẻ em, thời gian lành bệnh rút ngắn hơn và đối với trẻ thường bị nhiều đợt tiến triển trong nam, nếu dùng chiết xuất từ xuyên tâm trong cả thời gian bình thường (dự phòng bằng uống 10 ngày trong tháng), các đợt viêm cấp trở nên thưa hơn.

3.2. Tác dụng chống oxy hóa

Chất chống oxy hóa là phân tử có khả năng chấm dứt các phản ứng dây chuyền gây tổn hại tế bào bằng cách loại bỏ các chất trung gian gốc tự do và ức chế các phản ứng oxy hóa khác.

Verma và Vinayak đã đánh giá tác dụng chống oxy hóa của chiết xuất từ xuyên tâm liên trên gan ở chuột mắc ung thư hạch. Kết quả cho thấy, dịch chiết này làm tăng đáng kể các hoạt động của enzyme catalase, superoxide effutase và glutathione-S-transferase và giảm hoạt động của dehydrogenase lactate.

Hơn thế nữa, dịch chiết nước từ xuyên tâm liên (A. paniculata) có tác dụng chống oxy hóa cao hơn so với chiết xuất ethanol của xuyên tâm liên trong tất cả mô hình được thử nghiệm.

3.3. Tác dụng hạ sốt

Ở một nghiên cứu mù kép khác, bẹnh nhận cảm sốt được điều trị với cao xuyên tâm liên với liều 1.2g bột lá/ngày. Kết quả thu được là các triệu chứng lâm sàng giảm rõ rệt ở nhóm điều rị ở ngày thứ 4 sau khi uống thuốc, thời gian cảm sốt giảm đáng kể.

Hơn thế nữa, trong một nghiên cứu mù kép ngẫu nhiên hóa trên bệnh nhân mắc viêm họng – amidan, liều bột lá xuyên tâm liên 6g/ngày và paracetamol 3g/ngày có tác dụng tốt hơn liều xuyên tâm liên 3g/ngày về giảm sốt và giảm viêm họng ở ngày thứ 3. Nhưng ở ngày thứ bảy, các tác dụng lâm sàng không còn khác nhau. Ngoài ra, có những tác dụng phụ nhẹ tự hết ở khoảng 20% bệnh nhân ở mỗi nhóm.

Trong các thử nghiệm cho học sinh nhỏ uống trong 3 tháng, mỗi ngày 2 viên cao xuyên tâm liên được tiêu chuẩn hóa, có nhóm placebo để so sánh, xuyên tâm liên đã có tác dụng làm giảm tỷ lệ học sinh bị cảm lạnh, điều này cho thấy thuốc có tác dụng dự phòng cảm lạnh.

4. Công dụng

Xuyên tâm liên được dùng trị lỵ cấp tính, viêm dạ dày, viêm ruột, cảm mạo, phát sốt, viêm họng, viêm amidan, viêm phổi, rắn độc cắn. Ngày dùng 10 – 15g lá dưới dạng thuốc sắc uống. Nếu tán bột, mỗi lần uống 2 – 4g, ngày dùng 2 – 3 lần.

Để chữa viêm miệng, viêm họng dùng vài lá nhai ngậm. Dùng ngoài, lá xuyên tâm liên một nắm giã với rượu xoa đắp phối hợp với uống thang thuốc có xuyên tâm liên, kim ngân hoa, sài đất chữa lở ngứa, rôm sẩy, sưng tấy, nhiễm trùng ngoài da, vết thương rắn cắn.

Trong y học Trung Quốc, xuyên tâm liên được dùng điều trị cảm cúm với sốt, viêm họng, viêm thanh quản, loét miệng, loét lưỡi, ho cấp tính hoặc mạn tính, viêm ruột kết, ỉa chảy, lỵ, nhiễm khuẩn đường tiết niệu với tiểu tiện khoks và đau, mụn nhọt, lở loét, rắn độc cắn. Ngày dùng 6 – 9g, dùng ngoài với lượng thích hợp.

Rễ và lá xuyên tâm liên được dùng phổ biến trong y học cổ truyền Ấn Độ, nhiều vùng ở Đông Nam Á, Trung Mỹ và vùng Caribe, thường được dùng làm thuốc trị rắn cắn và sâu bọ cắn. Nước hãm hoặc nhựa từ lá vò nát được dùng trị sốt, ban da ngứa và làm thuốc bổ.

Viên hoàn hoặc thuốc hãm được dùng để điều trị rối loạn kinh nguyệt, khó tiêu, tăng huyết áp, thấp khớp, bệnh lâu, vô kinh, bệnh gan và vàng da.

Ở Ấn Độ, để chữa ho gà cho trẻ uống mỗi lần 1 thìa cà phê bột nhão bào chế từ rễ xuyên tâm liên và thân rễ gừng, trọng lượng bằng nhau, ngày 3 lần trong 15 ngày. Lá khô xuyên tâm liên cùng với tỏi tán thành bột làm thành viên hoàn to bằng hạt đậu Hà Lan, uống mỗi lần 1 viên, ngày 3 lần trong 3 – 7 ngày  để chữa sốt rét.

Xuyên tâm liên cũng được dùng trong thành phần của phương thuốc cổ truyền Ấn Độ để chữa rụng tóc dưới dạng thuốc sắc. Ở Nepal để trị áp xe, người ta dùng một nắm lá bánh tẻ xuyên tâm liên và một ít muối, giã và trộn với nửa cốc nước. Gạn dịch nổi lên trên và uống ngày một lần, bã đắp lên chỗ bị áp xe.

5. Một số bài thuốc có xuyên tâm liên

Các thầy thuốc đông y đã ứng dụng những tác dụng tuyệt vời của xuyên tâm liên

Bài thuốc số 1: Chữa lỵ trực khuẩn cấp tính, viêm dạ dày, viêm ruột, cảm sốt, sưng tấy, rắn độc cắn


	Xuyên tâm liên 15g
	Kim ngân hoa 10g
	Sài đất 10g


Sắc uống ngày một thang.

Bài thuốc số 2: Chữa viêm phổi, sưng amidan:


	Xuyên tâm liên 12g
	Huyền sâm 10g
	Mạch môn 10g


Bài thuốc số 3: Chữa viêm gan nhiễm khuẩn


	Xuyên tâm liên 3g
	Cỏ nhọ nồi 6g
	Diệp hạ châu đắng 3g


Sắc uống ngày một thang 2 – 4 tuần

Bài thuốc số 4: Chữa bỏng (giai đoạn hồi phục của bệnh)

- Xuyên tâm liên 200g, nấu với 500ml nước, rửa hàng ngày.

- Xuyên tâm liên, hoàng bá, xà sàng tử, mỗi vị 100g. Nấu với 600ml nước, rửa hàng ngày.

Bài thuốc số 5: Xuyên tâm liên trị mụn nhọt

Lá xuyên tâm liên 1 nắm giã nát với rượu, dùng để xoa, đắp tại chỗ. Kết hợp cho uống thuốc sắc: Kim ngân hoa, sài đất, bèo cái, lá trắc bá, lá tre, mỗi thứ một nắm nhỏ, sắc đặc uống ngày một thang, chia làm 2 -3 lần.

Mong rằng qua những thông tin mà bài viết đã chia sẻ đã giúp các bạn hiểu rõ hơn về cây thuốc xuyên tâm liên.

Tài liệu tham khảo: Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, trang 1138, tập 2

R.I.F.F · Answer

Cây thanh cao hoa vàng là một trong những vị dược liệu quý, được sử dụng lâu đời với nhiều công dụng nổi bật. Ngày nay, loại cây thuốc này vẫn được các chuyên gia, nhà khoa học càng quan tâm nghiên cứu để truy tìm những tác dụng mà chúng ta chưa biết tới.  Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin cho các bạn có cái nhìn tổng quan về cây thanh cao hoa vàng.

1. Đặc điểm thực vật và phân bố

Cây thanh hao hoa vàng có tên khoa học là Artemisinin annua L., học Cúc (Asteraceae). Theo hệ thống phân loại thực vật Takhtajan, cây thanh cao hoa vàng có vị trí phân loại khoa học được thể hiện giống như trong bảng dưới đây.


	
		
			
			Bộ
			
			
			Cúc (Asterales)
			
		
		
			
			Họ
			
			
			Cúc (Asteraceae)
			
		
		
			
			Chi
			
			
			Ngải (Artemisia)
			
		
		
			
			Loài
			
			
			Artemisia annua L.
			
		
	


 

Ngoài ra, cây thanh cao hoa vàng còn có nhiều tên khác:


	Tên đồng nghĩa: Artemisia stewartii Clarke, A.wade Edgew
	Tên khác: Thanh cao hoa vàng, thảo cao, ngải hoa vàng, ngải sỉ, ngải hôi, ngải mèo, hoàng hoa cao, nhả ngài bầu sláy (tiếng Tày).
	Tên nước ngoài: Amoise chinoise (Pháp)


Cây thảo mọc thẳng đứng, sống hàng năm, phân nhiều cành. Thân hình trụ có rãnh dọc, màu lục hoặc hơi tím, cao 0.5 – 2.0m. Lá kép mọc so le, lá ở giữa thân thường xẻ 3 lần lông chim thành những thùy nhỏ và sâu, lá ở giữa ngọn lúc cây sắp ra hoa thường hẹp, xẻ 1 – 2 lần lông chim, mặt trên có lông lục nhạt, cả mặt đều có có lông nhỏ mịn.

Cụm hoa hình đầu, cuống rất ngắn, đường kính 1.5 cm, các đầu tụ họp thành chùy ở ngọn thân và đầu cành, các lá bắc hình sợi chỉ thuôn không lông, xếp thành 2 – 3 hàng.

Loại cây này có hoa màu vàng, dạng ống, dài không quá 1mm,  phía ngoài là hoa cái, bên trong là hoa lưỡng tính. Tràng của hoa cái cso tuyến ở trong ống, ống tràng hơi loe ở đỉnh, rồi chia thành 4 thùy nhọn, vòi nhụy xẻ; tràng của hoa lưỡng tính rộng và xẻ thành 5 thùy; nhị 5, bao phấn ngắn.

Quả bế, hình trái xoan hoặc hình trúng ngược, có vân dọc, dài 0.4 – 0.5 mm, có tinh dầu. Toàn thân và lá vò ra có mùi thơm đặc biệt.

Mùa hoa quả vào tháng 9 – 11.



Đặc điểm thực vật cây thanh hao hoa vàng

Bộ phận dùng: Lá của cây thanh cao hoa vàng được thu hái ở cây sắp ra hoa, phơi nắng nhẹ hoặc sấy ở nhiệt độ 30 – 40°C. Lá có màu vàng, mùi thơm hắc đặc biệt, vị đắng.

Phân bố:

Trên thế giới: rải rác ở vùng ôn đới ẩm, cận nhiệt đới và nhiệt đới Bắc bán cầu, bao gồm một số nước ở Đông Âu, Bắc Mỹ, Tây – Nam Á và Đông Á. Ở châu Á, cây thường gặp ở phía nam Liên Xô trước đây, Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên và Việt Nam.

Việt Nam: mọc tự nhiên ở bốn tỉnh (Lạng Sơn, Cao Bằng, Quảng Ninh, Bắc Giang). Được trồng ở các tỉnh trung du và đồng bằng Bắc Bộ như Vĩnh Phúc, Phú Thọ (Thanh Sơn), Tuyên Quang, Bắc Ninh,…

Đặc điểm sinh thái:

Thanh cao hoa vàng là loại cây ưa sáng và ưa ẩm. Trong tự nhiên có thể thấy cây hơi chịu bóng khi mọc lẫn với một số cỏ và cây bụi ở vùng đồi và chân núi đá vôi. Theo sách “Trung dược thông báo”, chế độ chiếu sáng có ảnh hưởng trực tiếp tới hàm lượng artemisinin trong lá; độ che bóng ngày càng cao thì lượng chất này càng giảm.

Hàng năm, từ giữa tháng 2 đến đầu tháng 3, khi nhiệt độ ấm dần lên (16 – 18°C), hạt thanh cao hoa vàng trong tự nhiên bắt đầu nảy mầm. Trong thời gian khoảng từ 2 – 2.5 tháng đầu, cây con sinh trưởng chậm, trung bình chỉ cao 8 – 10.2 cm/tháng. Lúc này, cây chưa có hoạt chất. Khi cây được 3.5 – 4.0 tháng tuổi thì bắt đầu sinh trưởng mạnh, phân cành và có thể đạt chiều cao trên 1.0 m, hàm lượng hoạt hcaast trong lá tăng rất nhanh, cho đến khi có hoa thì được coi là cực đại.

Đến cuối tháng 7 hoặc đầu tháng 8, cây sinh trưởng chậm lại, số lá xanh trên cây giảm đi, do các lá phía gốc già và rụng. Hoa thanh cao thường nở từ dưới lên trên, từ trong ra ngoài. Quả già và chín từ tháng 10 đến tháng 11.

2. Thành phần hóa học

Thành phần hóa học có trong cây thanh cao hoa vàng phần trên mặt đất chứa artemisinin (thành phần chính), acid artemisinic, artemisin (quingisosu I), artenuin B (quinghaosu II), desoxyartemisinin (quinghaosu III), quinghaosu IV, artenuin E (quinghaosu V), artemisininlacton (artenuin F), artemisiten (dehydroartemisinin), artemisinic acid methyl ester.

Ngoài ra, cây thanh cao hoa vàng còn chứa lipid, flavonoid, coumarin, polyacetylen, tinh dầu sterol. Hàm lượng artemisinin trong lá cây thanh cao hoa vàng đạt từ 0.01% đến 0.9%.

Dưới đây là cấu trúc hóa học của một số thành phần chính có trong cây thanh cao hoa vàng ngoài artemisinin.



Một số thành phần hóa học có trong cây thanh cao hoa vàng

3. Tác dụng dược lý và công dụng

Có thể nói, thanh cao hoa vàng là một trong những vị dược liệu quý do có nhiều tác dụng dược lý và công dụng nổi bật. Để hiểu rõ về vấn đề này, mời các bạn đọc các phần bên dưới đây.

3.1. Tác dụng dược lý

Cao chiết từ thanh cao hoa vàng có hoạt tính chống sốt rét, có thể là do phân đoạn chứa lactoon sesquiterpen. Hoạt chất chống sốt rét quan trọng nhất của thanh cao hoa vàng trong phân đoạn này là endoperoxyd artemisinin, nhưng một số hợp chất có liên quan từ thanh cao hoa vàng và một số loài Artemisinin khác cũng có một phần hoạt tính, ví dụ như artemisiten.

Nồng độ có tác dụng EC50 của artemisinin in vitro là 0.01 µg/ml. Những thử nghiệm lâm sàng ở Trung Quốc, Gambia, Hà Lan, Thái Lan, Việt Nam và nhữn nước khác trên người tình nguyện viên và hàng ngàn bệnh nhân sốt rét do Plasmodium falciparum nặng và vừa cho thấy artemisinin và các dẫn chất khác an toàn và có hiệu quả.



Hoạt chất artemisinin có tác dụng diệt ký sinh trùng sốt rét

Artemisinin có hoạt tính diệt thể liệt sinh trong máu, có tác dụng trên giai đoạn vô tính của ký sinh trùng ở hồng cầu. Một bước quan trọng trong cơ chế tác dụng của artemisinin và các dẫn chất khác có liên quan có thể là sự khử xúc tác bởi hemin của phần peroxyd, dẫn đến những hợp chất độc hại tế bào mạnh hơn, như các gốc tự do và aldehyd có hoạt tính diệt ký sinh trùng sốt rét.

Các flavonoid có trong cây thanh cao hoa vàng như casticin, chryso phenol – D và chrysoplenetin đã làm tăng rõ rệt hoạt tính chống sốt rét của artemisinin do tác dụng hiệp đồng.

Hoặc trong một giới hạn nào đó, các flavonoid này có thể gây độc tế bào, chrysoplenetin và cirsihocol có tác dụng gây độc tế bào rõ rệt, gây ức chế sự phát triển của P.falciparum.

3.2. Công dụng

Theo tài liệu y văn cổ đại, thanh cao hoa vàng có vị đắng, tính hàn, quy vào 2 kinh can và đởm. Có tác dụng thanh khử tịch uế, trừ âm phận phục nhiệt. Cây thuốc này có thể dùng để chữa sốt, lao nhiệt, mồ hôi trộm, sốt rét, mụn nhọt.

Trong đông y, cây thanh cao hoa vàng được dùng làm thuốc chữa chữa các chứng sốt (sốt cảm, sốt do bệnh phổi, thương hàn), sốt mà mồ hôi không ra được, mồ hôi trộm, vàng da. Đông y cho rằng vị dược liệu thanh cao dùng lâu không có hại, mà còn làm cho ăn ngon cơm, dễ tiêu, giảm thiểu mệt mỏi về cơ thể và trí não.

Cả cây thanh cao hoa vàn nấu nước tắm rửa, ngâm chữa lở ghẻ ngứa. Cả cây thanh cao hoa vàng phơi khô, dùng đốt hun trừ muỗi.

Cây thanh cao hoa vàng còn có công dụng cầm máu, chữa đổ máu cam, đại tiện ra huyết. Ngoài ra, loại dược liệu này còn có tính chất sát trùng, chữa mụn nhọt lở ngứa.

Ngày dùng 6 – 12g dưới dạng thuốc sắc, có thể dùng tới liều 20g/ngày.

Một số bài thuốc thanh hao hoa vàng mà dân gian vẫn hay được sử dụng


	Chữa mệt nhọc, kém ăn: Lấy một phần lá, 3 phần nước, đun nước và cô đặc, làm thành viên bằng hạt ngô. Trước khi đi ngủ hoặc lúc đói uống 10 -20 viên. Có dùng rượu nóng để chiêu thuốc.
	Chữa bệnh thương hàn, sốt do bệnh phổi, mồ hôi trộm: Thanh cao hoa vàng 20g, mạch môn 15g, đẳng sâm 12g, sinh địa 15g, gạo sống 15g, nước 800ml. Sắc và cô còn 300ml. Chia làm 3 lần uống trong ngày.
	Chữa sốt rét: thanh cao hoa vàng 80 g, rễ thường sơn 60 g (tẩm rượu), hạt cau già 20 g (sao). Tất cả được phơi khô, thái nhỏ, tán thành bột mịn, trộn với bột nếp và là thành viên bằng hạt ngô. Mỗi lần uống 3 viên, ngày 2 – 3 lần.


Ngoài ra, trong y học hiện đại thì thanh cao hoa vàng là nguồn nguyên liệu để chiết xuất artemisinin được sử dụng trong điều trị sốt rét do P.falciparum dùng riêng hoặc phối hợp với mefloquin hoặc quinin.

Mong rằng qua những thông tin mà bài viết đã chia sẻ đã giúp các bạn có thêm nhiều kiến thức về đặc điểm thực vật, tác dụng và công dụng của cây thanh cao hoa vàng.

Xuyên tâm liên: vị thuốc được Bộ Y tế cho phép sử dụng điều trị COVID-19

Tin liên quan

Viết bình luận

Sản phẩm

Viện nghiên cứu thực phẩm chức năng

Nhập thông tin của bạn